Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2022 оны 11 дүгээр сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2022 оны  11 дүгээр сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Туул, Бугант  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 14 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 283.8-326.2 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 245.8-275.0 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас Орхон-Орхон хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.033 мгN/л буюу ХА-аас 1.65 дахин, Орхон-Шаамар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.025 мгN/л буюу ХА-аас 1.25 дахин давсан байна.

 Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 198.8-241.0 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт илрээгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 103.5-120.9 мг/л-т хэлбэлзэж, Ерөө-Бугант хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.030 мгN/л буюу ХА-аас 1.50 дахин давсан байлаа.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 252.7 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт байхгүй байлаа.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 121.4 мг/л,  ХА-аас  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.023 мгN/л буюу ХА-аас 1.15 дахин давсан байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2022 оны 11 дүгээр сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ цэнгэг ус” ОНӨААТҮГ-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 68.89%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2022 оны 11 дүгээр сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Эхний 11 сарын байдлаар Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Хүдэр, Бургалтай  голууд цэвэр Бугант, Туул голууд  бага бохирдолтой байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 68.89 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа бөгөөд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч MNS 4943:2015 стандарт дахь  зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс ХХХ- 470.4 мг/л буюу ХА-аас 9.40 дахин, БХХ₅ – 51.2 мгО/л буюу 2.56 дахин, Нийт азотийн агууламж -22.76 мг/л буюу 1.52 дахин  давсан байна.

Агаарын шинжилгээ: Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 11-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м³, хамгийн их нь 0.014 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.026 мг/м³, хамгийн их нь 0.079 мг/м³, нийт тоосны дундаж агууламж 0.089 мг/м³, хамгийн их нь 0.407 мг/м³  PM10 тоосонцорын дундаж агууламж 0.066 мг/м³, хамгийн их нь 0.167 мг/м³  PM2.5 тоосонцорын дундаж агууламж 0.052 мг/м³, хамгийн их нь 0.130 мг/м³  байлаа. Энэ сард PM10 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 1-нд 1.13 дахин, 08-нд 1.02 дахин, 13-нд 1.27 дахин 14-нд 1.67 дахин 30-нд 1.05 дахин PM2.5 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 1-нд 1.82 дахин, 2-нд 1.20 дахин, 8-нд 1.74 дахин 11-нд 1.52 дахин д12-нд 1.60 дахин 13-нд 2.00 дахин 14-нд 2.60 дахин 21-нд 1.46 дахин 22-нд 1.48 дахин 23-нд 1.42 дахин 30-нд 1.50 дахин давсан бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 63 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.031 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.060 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.016 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж агууламж 0.085 мг/м³, хамгийн их нь 0.170 мг/м³  PM2.5 тоосонцорын дундаж агууламж 0.070 мг/м³, хамгийн их нь 0.144 мг/м³  байлаа.байлаа. Энэ сард PM10 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 12-нд 1.05 дахин, 16-нд 1.30 дахин, 20-23-нд 1.02-1.70 дахин 30-нд 1.39 дахин давсан. PM2.5 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 1, 10, 18, 26-ны өдрүүдээс бусад өдрүүдэд 1.08-2.88 дахин давсан байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын Ус, агаар хариуцсан инженер:  М.Өнөржаргал